Pengertian Cerkak
Cerkak dalam bahasa Jawa adalah salah satu bentuk sastra lisan yang berupa cerita atau dongeng yang disampaikan secara humoris dan menghibur. Cerkak sering kali mengandung sindiran atau kritik sosial, namun tetap disajikan dengan gaya yang menghibur dan mengocok perut.
 |
| Pengertian Cerkak Bahasa Jawa, Struktur Dan Contoh Lengkap! |
Struktruk Dan Tentang Cerkak
1. Crita Fiksi
Crita fiksi punika nggadhahi teges khayalan.
Crita fiksi punika ing sastra Jawi kathah sanget, ing sastra tulis umpamini pun crita cekak (cerkak), roman sacuwil, wacan bocah, alaming lelembut, crita sambung, kalebet ugi crita rakyat.
Ing pundi saged dipun panggihi crita fiksi sastra Jawi? Ing jaman sapunika gampil sanget. Ing majalah utawi kalawarti basa Jawi, ugi ing buku-buku terbitan saking karya sastra jawi kalawau.
Cerkak punika kalebet crita fiksi. Cerkak saking tembung crita cekak, inngih punika karangan awujud gancaran ingkang ringkes tur padhet, maksudipun nyariyosaken kedadosan saking wiwitan ngantos wekasan kanthi cara ingkang ringkes utawi cekak. Cerkak punika keunggulan ipun senaosa ringkes nanging isinipun saged nabet ing manah.
2. Unsur Intrinsik crita fiksi
Saben jenis karya sastra punika nggadhahi kaendahan. Kaendahan kalawau dipun wangun saking struktur sastra ingkang wonten ing salebeting karya punika piyambak. Struktur sastra punika dipun wastani ugi unsur intrinsik karya sastra. Kangge karya sastra jenis crita (gancaran) strukturipun ing antawisipun inggih punika :
a. Tema = inggih punika ide pokok utawi gagasan pokok ingkang dados sumber lan dhasar penulisan cerkak. Kangge mangertosi tema ing cerkak, pamaosipun boten namung sepisan nanging bola-bali lan dipun mangertosi kekajengan ipun pengarang lumantar karyanipun.
b. Plot utawi alur inggih punika reroncening kedadosan ingkang sambung-sinambung salebeting cariyos.
Plot limrahipun nggadhahi urut-urutan
– bebuka, nalika pengarang wiwit nggambaraken cariyos ; kenalan. Pengarang wiwit nggandheng prastawa satunggal lan prastawa sanesipun ingkang saged nyebabaken wontenipun gesehing panemu (konflik) salebeting cariyos.
– pradondi, kahanan ing nalika gesehing panemu (konflik) kalawau sansaya nemen raosipun. Sedaya prastawa ing cariyos ngalami pamuncakipun.
– panutup, nalika pengarang akhiripun mungkasi cariyos lan nutup sedaya prastawa ingkang wonten.
Alur utawi plot punika wonten ingkang ngginakaken alur maju, alur mundur, alur rapet, alur renggang, alur maju-mundur, lsp.
c. Wewatakan (penokohan) inggih punika wewatakanipun para paraga ingkang wonten ing cariyos. Wewatakaning para paraga punika saged dipun tingali saking :
– gambaran wujud lairipun; wonten ingkang ayu, bagus, enom, tuwa, uwanen, cacad, lsp.
– pikiranipun paraga, badhe tumindak sae, mikir awon, lsp.
– gambaran langsung, pengarang nyariyosaken watakipun paraga.
– basanipun lan wicantenipun
– saged ugi saking kahanan kamaripun, pakulinanipun, caranipun ageman. Lsp.
d. Latar, Setting
Latar utawi setting punika saged arupi papan panggenan lan wekdal kedadosan ingkang wonten ing salebeting karya sastra. Saking papan panggenan lan wekdal punika pengarang nggambaraken swasananing kedadosan, ngantos-ngantos penikmat – pamaos kados tumut ing salebeting cariyos kalawau.
e. Amanat inggih punika piweling ingkang kinandhut wonten ing karangan. Amanat saged arupi pitutur, pamrayoga, pangajak ngantos dumugi kritik/panyaruwe.
f. Kaendahaning Basa, inggih punika basa ingkang dipun ginakaken ing cariyos. Taksih netepi unggah-ungguh basa, nggunakaken basa lokal (dialek), utawi ugi rerenggan basa sanesipun.
g. Point of view/sudut pandang inggih punika kalenggahan pengarang wonten ing salebeting cariyos. Wonten sudut pandang wong kapisan (utama purusa), lan sudut pandang wong ka-telu/pratama purusa. Ing sudut pandang wong kapisan, pengarang wonten ing salebeting crita kanthi langsung. Saged dados paraga utama, saged ugi namung dados paraga tambahan.
3. Kawruh Basa
– Dasanama; dasa = sepuluh, nama = aran
Tembung dasanama yaiku tembung kang duweni teges pirang-pirang utawa padha tegese = sinonim.
Tuladha dasanama ing ngisor iki pahamana kanthi tliti!
1. Anak : atmaja, suta, siwi, sunu, yoga, putra
2. Angin : bajra, bayu, maruta, samirana, sindung, riwut, pawana
3. Ati : driya, galih, manah, kalbu, nala, prana, tyas, wardaya.
4. Awak : angga, badan, sarira, salira, raga.
5. Banyu : toya, her, warih, ranu, tirta, we, sindu.
6. Lsp
4. Ukara Langsung lan Ukara Ora Langsung
Ing sajrone crita kudu dimanfaatake anane ukara langsung lan ukara ora langsung. Ukara langsung iku panulise nggunakake tandha petik loro. Ditulis mlebu kaya dene pada/paragraf anyar.
Tuladha :
1. “Aku ora nate melu!” kandhaku banter.
2. “Taun iki kowe kudu munggah kelas, aja nganti kaya taun wingi!” ngendikane Pak Guru.
3. “Wetengku luwih tenan. Tulung aku golekna apa-apa kanggo ngganjel wetengku,” muni ngono karo nyekeli wetenge. Aku dadi mesakake banget.
Ukara Ora Langsung iku mung dicritakake bae apa sing diucapake. Panulise ora perlu tandha kutip. Ditulis padha kaya basa gancaran ing pada/paragraf.
Tuladha :
1. Aku mbengok banter lan ngandhani wong-wong mau yen aku ora melu.
2. Aku dadi kelingan ngendikane Pak Guru, yen taun iki aku kudu munggah kelas, ora kena kaya taun wingi.
3. Wong tuwa iku nyedhak karo nyekeli wetenge. Sabanjure dheweke ngomong yen wetenge lara sebab luwe. Dheweke pengin digolekake panganan apa-apa kanggo ngiseni wetenge sing keluwen iku.
Contoh Cerkak Bahasa Jawa:
Judul: "Bebasan Ngguyu"
Cerkak punika kalebet wonten ing sawijining desa. Ana wong tuwa wadon wonten ing desa kuwi, padha bae pisan karo pekule bar mungecehi. Wong tuwa iku ugi bisa nglereni dhewe-dhewe marang wong anyar sing ana ing desa.
Mulaiku ana wong anyar kang arep ndeleng wong tuwa. Wong anyar iku isih becik ora dadi mundhak-mandhing marang wong tuwa. Wong anyar iki arep mlumpat-lumpat, wong tuwa iki arep mangan petis.
Wong anyar nyambut jemparingan ing desa banjur arep ngumbara ing nduwur gunung. Yen ana sing nyambut jemparingan, wong anyar iki arep mlumpat-lumpat, suwi-suwi arep bali marang wong tuwa.
Yen ana sing nyambut ndeleng wong tuwa, wong anyar iki langsung arep ngumbara ing nduwur gunung. Wong anyar iki mbiyen, "Mamang, kowe ora banjur golek ning desa. Kowe tak acuhake banjur banget!".
Wong tuwa langsung nuduhakake dhewe-dhewe nganggo kidung kanggo dadi yen kudu kelingan. Dhewe-dhewe wong tuwa iki arep banget mulih, wong anyar iki arep banget ngumbara. Cerkak punika kathah-kathah lucu lan ngguyu, nanging ana pesan moral kanggo wong-wong sing suka ngguyu tur minangka pengajaran kanthi wayahe.
0 Komentar